#بهروری در هزینه فرهنگی #

 "بهروری در هزینه فرهنگی "

بهره وری از مفاهیم مهم علم اقتصاد و مدیریت است که چنین تعریف می شود:

مقدار کالا یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد انرژی و یا کار هزینه شده ، بدون کاهش کیفیت ، از نگاه دیگر بهره وری شامل اثر بخشی به همراه کارایی است . به دیگر سخن بهره وری عبارت است از ، بدست آوردن حداکثر سود ممکن ، با بهر گیری و استفاده بهینه از نیروی کار ، توان استعداد و مهارت نیروی انسانی ، زمین ، ماشین ، پول، تجهیزات ، زمان ، مکان و ...

به منظور ارتقای رفاه جامعه ، بهره وری به نسبت کار انجام شده ، به کاری که باید انجام می شده اطلاق می گردد . به طور مشخص و برپایه تعاریف معمولی که دربارۀ بهره وری در منابع علمی دیده می شود ، و به چند مورد آن در بالا اشاره کردیم ، مقصود ما از بهره وری در هزینه های فرهنگی این است که فعالیت ها و برنامه های فرهنگی هزینه بر ، به تناسب با نیرو و انرژی و اعتباری که برای آ نها صرف می گردد ، از اثر بخشی لازم بهره مند و برخوردار باشند .

برای اجرای یک برنامه های فرهنگی ، به تناسب تعدادی نیرو در مدت زمانی طولانی درگیر کار شده ، امکانات ، فضاو تجهیزات فراوانی به این امر اختصاص پیدا می کند ، اعتبارات ریالی بسیاری پیش بینی و هزینه می گردد ، همه اینها برای آن است که بر پایه اهداف پیش بینی شده ، تغییرات معنا داری را در نوع نگرش ، رفتار ، رویه ، روحیه ، گفتار و منش و شخصیت مخاطبان خود ایجاد نمائیم . همان گونه که در گذشته نیز یاد آور شده ایم ، هر برنامه فرهنگی باید مبتنی بر یک یا چند هدف مشخص و در چارچوب اهداف  کلان فرهنگی هر مجموعه باشد .در بسیاری از فعالیتهای فرهنگی ، اهداف و رویکرد های خاصی دیده نمی شود . وقتی هدف وجود نداشته باشد ، عملاً انجام هر گونه عملیات سنجش ارزیابی از فعالیتها هم امکان پذیر نخواهد بود .

متاًسفانه  امروزه در بسیاری از حوزه های فرهنگی ، به جای آنکه اهداف محور قرار گیرند ، برنامه ها و فعالیت ها اصالت پیداکرده و محور قرار گرفته اند . برنامه ها وفعالیت هایی که هیچگونه هدف فرهنگی خاصی را دنبال نمی کنند . این ها واقعیت هایی است که باید مورد بحث و بررسی قرار گرفته و لازم است توجه مدیران و برنامه ریزان فرهنگی را به آنها جلب نمود . همان گونه که قبلاً اشاره کردیم مجموعه ای از اهداف کلی برای فعالیت های فرهنگی قابل تصور است . بی شک تنوع این اهداف تنوع در برنامه ها را می طلبد .وقتی در کارنامه یک بخش فرهنگی ، تنوعی در برنامه ها نمی بینیم و فعالیت ها تنها در چند مورد محدود خلاصه می شود ، نتیجه میگیریم که چالشی جدی در ترسیم اهداف فرهنگی آن مجموعه وجود دارد . خود در بسیاری موارد شاهد بوده ام که بیش از 90% اعتبارات فرهنگی یک دستگاه به برگزاری اردو ها یا برگزاری یک جشنواره یا یک همایش اختصاص یافته و ده درصد هم صرف چند برنامه محدود دیگر شده است .

از سوی دیگر اگر واقعاً اهدافی برای اجرای یک برنامه وجود داشته باشد ، باید دید که آن برنامه ، توانایی تحقق و برآورده سازی آن اهداف را دارد یا نه ؟

به عنوان نمونه اگر هدفمان ایجاد نشاط و شادی در روح و جان مخاطبان است ، بهترین قالب برنامه ای برای این هدف می تواند برگزاری یک اردو یا یک جشنواره شاد یا یک برنامه هنری باشد . با برگزاری جلسه سخنرانی و همایش جمعی و پرسش و پاسخ و مشاوره و مسابقه نمی توان به چنان هدفی رسید . از همین روست که شناخت ظرفیت ها و قابلیت های برنامه های فرهنگی از وظایف مهم مدیران فرهنگی به شمار می رود .

از سالهای گذشته تا کنون ، روندی نامطلوب در سیاست گذاری های دستگاه های فرهنگی وجود داشته و ادامه دارد که می توان ازآن به " همایش زدگی " تعبیر کرد . اقبال و روی آوری فزاینده بخش ها ی مختلف فرهنگی برای برگزاری همایش های فرهنگی که در بسیاری موارد بی هدف و با موضوعاتی تکراری نیز همراه بوده ، یکی از آسیب های جدی در بخش های  مختلف فرهنگی کشور بوده است . دلیل این توجه بیش از حد و اندازه به برگزاری همایش را می توان در عوامل متعددی جست و جو کرد که از مهمترین آنها می توان به منفعت طلبی های شخصی ، زمینه سازی برای طرح خود و دیگران در محافل ، سوار شدن بی هدف بر امواج فرهنگی ، نشان دادن همسویی خود با برخی جریانها و مواضع و سیاسی فرهنگی را نام برد . سعدی شیرازی در گلستان در فرازی می فرماید : " کسی با موزه ( کفش ) نماز می گزارد ، گفتند با موزه نماز نباشد ، گفت اگر نماز نباشد موزه باشد" . کسی با کفش شروع به نماز خواندن کرد . کسانی به او گفتند در هنگام نماز باید کفش از پای در آوری و گرنه نمازت درست نیست . او در پاسخ گفت : اگر نمازم درست نیست ، لااقل خیالم راحت است که کفشم از کمند دزدان در امان می ماند و در پایم قرار دارد . واقعیت این است که اگر چه برخی همایش ها یا بهتر بگوییم نمایشها ، هیچ بار فرهنگی را از دوش جامعه برنمی دارد و هیچ گونه بهره وری را در پی ندارد ، اما برای عده ای بهره ها و منفعت های شخصی بسیاری را به همراه دارد . بارها از سیمای جمهوری اسلامی شاهد گزارش های نقّادانه از برگزاری همایش ها در سطح کشور بوده ایم . همایش هایی که میلیاردها ریال برای برگزاری آنها هزینه شده اما به تعداد انگشتان یک دست هم مخاطب نداشته و بهره ای از آن حاصل نگردیده است ، در این باره چه زیبا گفته است حکیم فرزانه طوس فردوسی بزرگ که :

نشستند و گفتند و برخاستند                                                    پی مصلحت مجلس آراستند

برپایه آنچه که گفته شد توجه و نگاه ویژه به مقوله بهره وری در هزینه های فرهنگی  از وظایف عمده دستگاه ها و سیاستگذاران و برنامه ریزان فرهنگی است که به نظر می رسد تاکنون در بسیاری موارد مورد غفلت واقع شده و آنگونه که باید و شاید در متن سیاست ها و برنامه های فرهنگی دستگاه ها وارد نشده و موقعیت نیافته است .